09.03.2016/№10

У сакавіку 2016 года Выдавецкі дом «Беларуская навука» адзначае сваё 90-годдзе.

Падставамi для гэтай урачыстасці былi інфармацыя пра выдавецтва ў энцыклапедычных крыніцах, дзе часам яго заснавання называўся 1924 год, i даведка загадчыка рэдакцыі літаратуры па гісторыі і праве выдавецтва «Навука і тэхніка» А.Валахановіча, якая захавалася ў выдавецтве і дзе гаварылася наступнае: «По документальным источникам в штатном расписании Института белорусской культуры на 1924/25 бюджетный год значится издательская часть, в 1925–1927 годах – издательский отдел, в 1927/28 году – издательское бюро. В штатах Белорусской академии наук в 1929–1931 годах значилось издательское бюро, в 1932 году – издательство Академии наук».

Разам з тым даследчык гісторыі акадэмічнай навукі М.Токараў і вядомы архівіст і гісторык В.Скалабан выказалі сумненні адносна таго, што 1924 год з’яўляецца годам заснавання выдавецтва. Па нашай просьбе Віталь Скалабан папрацаваў у архівах і перадаў у выдавецтва шэраг дакументаў, з якіх, сапраўды, вынікалі іншыя даты. У пратаколе пасяджэння прэзідыума Інбелкульта № 39 ад 24 лістапада 1925 года ёсць канкрэтны пункт – «Аб персанальным складзе выдавецкага аддзелу ІБК».

І апошняя крыніца, на гэты раз друкаваная: кніга «Інстытут беларускае культуры (ІНБЕЛКУЛЬТ): гісторыя ўзьнікнення, сучасная структура, навукова-дасьледчая дзейнасьць» пад рэдакцыяй навуковага сакратара Інбелкульта А.Цьвікевіча, выдадзеная ў Мінску ў 1926 годзе Дзяржаўным выдавецтвам Беларусі. Тут размешчана глава «Выдавецтва», дзе гаворыцца: «…У даны момант на чале Выдавецкага аддзелу, аканчальна з’організаванага толькі ў лютым 1926 г., стаіць Член Прэзідыуму Інбелкульту і Намесьнік яго Старшыні – А.Смоліч. Асобна вызначаная Рэдакцыйная Колегія складаецца з рэдактара-мовазнаўцы, рэдактара-грамадазнаўцы і двух рэдактараў па спецыяльнасьцях...»

Далей у главе пра выдавецтва гаварылася, як затрымліваецца выдавецкая чыннасць Інбелкульта з-за празмернай загрузкі мінскіх друкарняў заказамі Беларускага дзяржаўнага выдавецтва, розных Наркаматаў і іншых устаноў БССР, а таксама з-за таго, што друкарні ні арганізацыйна, ні тэхнічна не былі прыстасаваны да акадэмічнага характару выданняў Інбелкульта (адсутнасць адпаведных шрыфтоў, спецыяльных навуковых знакаў, нежаданне друкарняў як камерцыйных устаноў лічыцца з патрабаваннямі дакладнасці навуковага выдання). «Каб дасягнуць пастаўленых навуковаму выдавецтву мэт, Інбелкульт увесь час клапаціўся аб набыцці ўласнай друкарні. Сёння гэта задача пры падтрыманьні Савета Народных Камісараў БССР зьдзейсьнена: з 1926/27 акадэмічнага года Інбелкульт ужо мае ўласную друкарню».

Такім чынам, падсумоўваючы прыведзеную вышэй інфармацыю, можна з дастатковай ступенню верагоднасці лічыць, што выдавецтва Інбелкульта канчаткова аформілася ў 1926 годзе.

З 1929-га выдавецтва ў складзе Беларускай акадэміі навук. З 1932 года называлася выдавецтвам Акадэміі навук, з 1963 года – «Навука і тэхніка» (да пачатку 1990-х у складзе выдавецтва была друкарня імя Ф.Скарыны), у 1996 годзе выдавецтва «Навука і тэхніка» было скасавана і на яго базе ўтворана выдавецтва «Беларуская навука». 10 лютага 2005 года ў адпаведнасці з пастановай Бюро Прэзідыума НАН Беларусі ў выніку рэарганізацыі выдавецтва шляхам далучэння да яго рэдакцыйна-выдавецкай установы «Навука і інавацыі» і паліграфічнага ўчастка ўтворана РУП «Выдавецкі дом «Беларуская навука». За час свайго існавання выдавецтва выпусціла ў свет тысячы кніжных тамоў. Сярод іх – зборы твораў класікаў беларускай літаратуры, манаграфіі пра жыццё і творчасць Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багдановіча, М.Гарэцкага, К.Крапівы, А.Куляшова і інш.; фундаментальныя даследаванні ў галіне мовазнаўства і літаратуразнаўства, этнаграфіі і фальклору, мастацтвазнаўства, гісторыі, культуралогіі і г.д.

За 11 гадоў існавання выдавецкага дома выпуск кніжнай прадукцыі штогод павялічваўся: у 2005 годзе выйшла 60 назваў кніг, у 2010-м − 127, у 2015-м – 146. Асаблівая ўвага надаецца выданням па гісторыі навукі: працягваецца серыя «Людзі беларускай навукі», пад аналагічнай назвай выйшлі два выпускі зборніка пра выдатных беларускіх вучоных. Да 80-годдзя НАН Беларусі (2008) выдавецкі дом выпусціў некалькі фундаментальных выданняў, падрыхтаваных сумесна з Інстытутам гісторыі і выкананых у аднолькавым афармленні, папулярнай стала серыя «Біябібліяграфія вучоных Беларусі», кнігі якой (пабачылі свет ужо звыш 20 назваў) прымеркаваны да юбілейных дат вучоных.

Кнігі Выдавецкага дома «Беларуская навука» станавіліся пераможцамі розных міжнародных і нацыянальных конкурсаў. Выдавецтва неаднойчы ўзнагароджвалася дыпломам пераможцы і ганаровым знакам «Залаты фаліянт» у намінацыі «Найлепшае навуковае выданне» Нацыянальнага конкурсу «Мастацтва кнігі».

Кнігі выдавецтва адзначаліся і на Міжнародным конкурсе «Мастацтва кнігі» дзяржаў-удзельніц СНД, Міжнародным конкурсе на найлепшы навукова-выдавецкі праект «Навуковая кніга», які з 2010 года праводзіць Савет па кнігавыданні Міжнароднай асацыяцыі акадэмій навук.

Акрамя кніжнай прадукцыі Выдавецкі дом «Беларуская навука» выпускае перыядычныя выданні, заснавальнікам якіх з’яўляецца НАН Беларусі: навуковыя часопісы «Доклады Национальной академии наук Беларуси» (перыядычнасць выхаду 6 разоў на год), «Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі» (штоквартальна ў 7 серыях: аграрных, біялагічных, гуманітарных, медыцынскіх, фізіка-матэматычных, фізіка-тэхнічных і хімічных навук), «Аграрная экономика» (выходзіць штомесячна), штомесячны навукова-практычны часопіс «Наука и инновации», штоквартальны навукова-тэарэтычны і інфармацыйна-метадычны часопіс «Вестник Фонда фундаментальных исследований», навуковую вытворча-практычную газету «Навука» (да 2015 года – «Веды»).

Часопісы «Наука и инновации» і «Доклады НАН Беларуси» прызнаваліся пераможцамі штогадовага рэспубліканскага конкурсу СМІ «Залатая літара» ў намінацыі «Найлепшы навуковы часопіс».

Як і на пачатку дзейнасці выдавецтва ў 20-я гады ХХ ст., у першым дзесяцігоддзі ХХІ стагодзя выдавецкі дом спазнаў цяжкасці з паліграфічным выкананнем сваёй прадукцыі. Асаблівасць акадэмічных выданняў – іх малатыражнасць, а буйныя друкарні, якія маглі б на высокім паліграфічным узроўні забяспечыць іх выпуск, тэхнічна разлічаны на шматтыражныя выпускі кніг. Друкаваць 300 экзэмпляраў кнігі па цане як за тысячу было дастаткова накладна. Выйсце было ў развіцці сваёй паліграфічнай базы, тым больш на рынку з’явілася адпаведная тэхніка. Дзякуючы дапамозе Прэзідыума НАН Беларусі і за кошт уласных сродкаў выдавецкі дом з цягам часу абсталяваў свой участак аператыўнай паліграфіі сучаснай тэхнікай лічбавага друку, пераплётна-брашуравальным абсталяваннем, што дазваляе друкаваць амаль усю перыёдыку, за выключэннем часопіса «Наука и инновации» і газеты, малатыражную кніжную прадукцыю, а таксама выконваць заказы розных арганізацый і ўстаноў на друкаванне брашур, часопісаў, буклетаў, лістовак і іншых відаў паліграфічнай прадукцыі.

Сёння «Беларуская навука» не толькі адно з найстарэйшых выдавецтваў краіны, але і найбуйнейшы ў Беларусі ўніверсальны цэнтр па выданні навуковай перыёдыкі і літаратуры па розных галінах навукі. Сваёй шматграннай дзейнасцю выдавецтва робіць значны ўнёсак у папулярызацыю навукі і прапаганду дасягненняў акадэмічных вучоных і ўстаноў.

Георгій КІСЯЛЁЎ,
галоўны рэдактар Выдавецкага дома «Беларуская навука»